Even fast forward. "Huh," zegt Peter, terwijl hij de brief van zijn lokale waterschap in juni 2024 opent. De Omgevingswet is net zes maanden geleden van kracht geworden, en dit is niet het nieuws waar hij op had gehoopt. Zijn vergunningsaanvraag voor een bouwproject waar grondwater bij betrokken is, is afgewezen op grond van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Verbaasd krabt hij zich achter het oor, want bij al zijn voorgaande projecten kreeg hij deze vergunning zonder enig probleem toegekend. Vol onbegrip besluit hij om verhaal te gaan halen bij het waterschap. Wat blijkt, Nederland gaat de KRW-doelen waarschijnlijk niet halen en vanwege de Omgevingswet hebben lokale autoriteiten meer ruimte om strengere eisen te stellen aan de vergunning. 

Dit is slechts een fictief voorbeeld, maar in de nabije toekomst is dit een verhaal dat snel werkelijkheid wordt op het moment dat waterkwaliteit een centrale rol gaat spelen in zowel het dagelijks werk van mensen zoals Peter als voor grote bedrijven en organisaties. De introductie van de Omgevingswet in Nederland heeft als doel om de regels voor ruimtelijke ontwikkeling te vereenvoudigen en samen te voegen. Maar, zoals Peter snel ontdekte, brengt deze verandering ook verwarring en onduidelijkheid met zich mee, met name rondom de KRW. 

Om de impact verder te verduidelijken nog een ander voorbeeld. Vijftien kilometer verderop woont Denise, die toevallig een vergelijkbare vergunningsaanvraag heeft gedaan. Haar aanvraag is gedaan in het beheersgebied van een ander waterschap, en Denise haar vergunning is wel toegekend. Hoe kan dit? 

De Omgevingswet zal in sommige gevallen juist tot versnippering van regels en eigen interpretaties leiden. Door verschillen in lokale waterkwaliteit en de mogelijkheid tot eigen accenten vanuit de waterschappen kunnen er op basis van de Omgevingswet en de KRW-doelen dus verschillende keuzes gemaakt worden. Dit heeft voor- en nadelen. Het afwegen van lokale belangen kan de waterkwaliteit beschermen, maar ook juist verslechteren. Wellicht kunnen economische belangen leiden tot keuzes die nadelig uitpakken voor de waterkwaliteit. Maar andersom geldt hetzelfde. Dit vraagt om het transparant afwegen van deze belangen en de daaruit volgende keuzes. Want de sloot om de hoek lijkt lokaal, maar de kwaliteit van deze sloot zal altijd gevolgen hebben op de rest van het watersysteem waar het deel van uit maakt. Op dit moment zijn de spelregels nog niet duidelijk genoeg, zowel voor de vergunningverlener als de vergunningaanvrager.  

Het is belangrijk om deze spelregels duidelijk op te stellen want de waterkwaliteit heeft grote gevolgen voor het functioneren van ons ecosysteem, en dus onze economie. De KRW is niet opgesteld als pesterij uit Brussel, maar is decennia geleden door Nederland medeondertekend omdat we ons realiseerden dat Nederland als waterland afhankelijk is van de kwaliteit van ons water. Dus laten we verontreinigingen aanpakken bij de bron, en de vervuiler verantwoordelijk maken voor de kwaliteit van het water dat gebruikt wordt. Water zuiveren wordt de nieuwe standaard. Technisch is er enorm veel mogelijk. Waar kleine ondernemers moeite hebben, moet de overheid kunnen ondersteunen. Ook daar biedt de Omgevingswet straks handvatten voor. De huidige kwaliteit van ons water smeekt ons om keuzes te maken. En juist daar biedt de Omgevingswet kansen voor. Tenminste, als de spelregels duidelijk zijn.  

Dit roept de vraag op: Hoe kan iets dat zo belangrijk is voor ons milieu en onze samenleving zo onduidelijk worden? Die vraag is makkelijk te beantwoorden: Waterkwaliteit is een lokaal probleem, en het generaliseren van regels is soms niet toereikend genoeg om tot adequate oplossingen te komen en precies dat biedt de Omgevingswet wel. 

Maar waarom halen we de KRW doelen niet en wat moet er gebeuren om deze wel te halen? 

Je zou hier nu een erg lang verhaal van kunnen maken door te beginnen over de verschillende adviezen die er zijn geschreven. Maar dat is niet waar ik naartoe wil in deze blog. De toekomst van ons water hangt af van wat we vandaag doen. Laten we niet wachten op veranderende regels of verhitte discussies. Laten we nu handelen, want schoon water is een recht voor iedereen, en het is onze verantwoordelijkheid om het te beschermen. Laten we samenwerken voor een betere toekomst, waarin schoon water voor heel Nederland een realiteit is.

Heb je weleens gehoord van de Sprinkhaan en de Mier? Terwijl de Sprinkhaan rustig tijdens de zomer in de schaduw zat te fluiten, werkte de Mier stug door om een voorraad aan te leggen voor de winter. Voorzienigheid is daarbij het toverwoord van de Mier. ‘Het vermogen van het oplettende verstand in dit leven die dingen vergaren en zorgvuldig bewaren die ervoor zorgen dat je altijd kunt leven in eeuwige en heerlijke rust’, aldus de Mier in deze Middeleeuwse fabel. 

Die voorzienigheid bleef voor mij plakken. Want hoewel de Mier gefixeerd was op graankorrels en zich voorbereidde op de winter, zouden wij er goed aan doen om als Mieren druppels water te verzamelen voor de zomer. Een hoop druppels. 

Want in de toekomst wordt Nederland alleen maar droger, en valt de regen die er valt intenser. Daar zou de Mier wel raad mee weten: water zoveel mogelijk vasthouden en hergebruiken. 

Deze verandering in denken daalt langzaam in. In elk stuk dat je leest over watermanagement in Nederland wordt dit als een vanzelfsprekend evangelie verkondigd. Niet meer klakkeloos afvoeren, maar vasthouden. Water sparen voor later. Dit is echter niet een beleidskeuze op tafel van een waterschap die afgehamerd kan worden. Het vergt een grootschalige aanpassing van ons watersysteem en (Sprinkhaan incoming) een verandering van ons waterbewustzijn.  

Waterbewustzijn. Een prachtige dooddoener in waterwerkend Nederland. Maar zolang we collectief water beschouwen als iets dat praktisch gratis uit de kraan komt (voor bedrijven al lang niet meer overal vanzelfsprekend, drinkwaterbedrijven luiden de noodklok over het voldoen aan de vraag voor particulieren in de toekomst) en daarna doodleuk wegstroomt in het afvoerputje, hebben we een lange weg te gaan. We kunnen het ons niet permitteren om als Sprinkhanen water het afvoerputje in te zien stromen.

Er is toch een hoop water beschikbaar in Nederland? Inderdaad Sprinkhaan, dat klopt. Restwater wel te verstaan. Water dat al een keer ‘gebruikt’ is (koelwater, proceswater etc.), of tot nu toe wordt gezien als moeilijk te gebruiken bron (regenwater, al dan niet in rioolstelsels). Er zijn zoveel plekken die dit soort water kunnen aanbieden, en een hoop watervragers die hier van gebruik zouden kunnen maken. Om die aan elkaar te verbinden, zullen we ons moeten organiseren als Mieren. Samenwerken dus.  

Want ja, om grootschalig water te delen moeten er nog een hoop stappen gezet worden. De Waterbank probeert hier richting aan te geven. Als publiek-private samenwerking vormt de Waterbank de mierenhoop waar kennis en ervaring op dit gebied zich moet gaan concentreren. Zo wordt er onderzoek gedaan, onder andere naar de kwaliteit van dit restwater. Welke kwaliteit is waarvoor nodig? Vragers en aanbieders van dit restwater worden in kaart gebracht en vervolgens aan elkaar gekoppeld.  

Laten we als land vol Sprinkhanen uit onze schaduw stappen. Laten we elke druppel water in tijden van overvloed vasthouden en hergebruiken waar dit mogelijk is. Of je nou een regenton installeert, als bedrijf proceswater hergebruikt of als gemeente je sportvelden beregent uit het hemelwaterriool, de Mier zou trots geweest zijn.  

‘Ja, ik ben bezorgd, omdat ik de toekomst meer vrees (terwijl jij alleen geniet van het heden), want wat voorbij is ben ik al kwijt; aan wat nu is, ben ik bezig voorbij te gaan, voortgedreven door de haastige loop van het uitspansel, en alleen wat nog komt, bezit ik.’ – Mier 

Tekst: Anda Schippers ‘De kikker die zichzelf opblies en andere Middeleeuwse fabels’. (1999) Via: https://www.dbnl.org/tekst/schi096kikk01_01/schi096kikk01_01_0010.php